17 HİDROKSİ PROGESTERON
ACTH (kortikotropin); glukokortikoid, mineralokortikoid ve androjen hormonların adrenal sentezini ve sekresyonunu uyarır. 3 hormon tipinin sentezi ortak bir öncü molekülden başlar (pregnenolon). 17-hidroksiprogesteron, kortizol sentezinde 21-hidroksilaz ve 11-beta-hidroksilaz enzimlerinin önemli bir rol oynadığı 21. ve 11. pozisyonlardaki hidroksilasyon işlemleri için substratı temsil eder. Hidroksilasyon, bir enzim eksikliğinden dolayı gerçekleşemezse kortizol sentezi önemli ölçüde azalır ve buna ACTH yüksekliği eşlik eder.
Konjenital adrenal hiperplazi veya adrenogenital sendrom, kortizol sentezinde kalıtsal bir anormallik ile karakterize, otozomal resesif geçişli, genellikle androjen üretiminde bir artışla ilişkili olan hastalıklar grubunu kapsamaktadır. Adrenogenital sendromun en sık nedeni (vakaların %95’inde mevcut) 21-hidroksilaz eksikliğidir. Kortizol sentezindeki bozukluktan dolayı steroid metabolizması androjen sentezine doğru yönlendirilir; klinik açıdan ise yenidoğan kız çocuklarında virilizasyon bulguları ve erkek çocuklarında izoseksüel puberte prekoks görülebilir. Bir aldosteron eksikliği de eşlik etmektedir. Vakaların %50’sinden fazlasında hastalıkların homozigot formunun başlangıcı, yaşamın ilk 3 haftasında kaydedilmektedir. 21-hidroksilaz eksikliği, bu enzimler tarafından normal olarak 11-deoksikortizole metabolize edilen 17-hidroksiprogesteron birikimine neden olur. Etkilenmiş fetüslerin prenatal tanısı, gebeliğin 14-16. haftalarında amniyotik sıvıda yüksek 17-hidroksiprogesteron konsantrasyonunun tespit edilmesi ile mümkündür.
Klasik adrenogenital sendromun yanında, ayrıca geç başlangıçlı 21-hidroksilaz eksikliği ve adrenal hiperplazinin heterozigot formu da vardır; bunlarda klinik belirtiler peripubertal dönemde, menstrual bozukluklar ve hirsutizm şeklinde ya da direkt olarak yetişkinde hirsutizm olarak ortaya çıkar. Bu vakalarda bazal 17-hidroksiprogesteron düzeyi normal ya da çok yüksek olabilir ve sonuç olarak, ACTH stimülasyon testi uygulanmalıdır. 0.25 mg ACTH uygulamasından 60 dakika sonra 10 ng/mL’den daha fazla bir artış kaydedilir.
17-hidroksiprogesteron tespiti için öneriler – 21-hidroksilaz eksikliği tanısı; hirsutizm ve/veya infertilitenin araştırılması; endokrin aktivitesi olan birtakım adrenal ya da ovaryen tümörlerin belirlenmesi.