Ne test edilmektedir?
Bilirubin, safrada bulunan turuncu-sarı bir pigmenttir. Dolaşımdaki kan hücreleri normalde 120 gün sonra parçalanmaktadır. Bu sırada kırmızı kan hücrelerinin (RBC-eritrosit) organlara oksijen taşıyan, kırmızı pigmenti olan hemoglobin serbest bilirubine parçalanır. Normal, sağlıklı bir erişkinde günde yaklaşık 250-350 mg bilirubin üretilmektedir. Bu miktarın % 85’i hasarlı veya yaşlı olup parçalanan kırmızı kan hücrelerinden, geri kalan miktar kemik iliği veya karaciğerden üretilmektedir.
Serbest bilirubin karaciğere taşınır ve burada şekerlere bağlanarak suda çözünen Konjüge (bağlı) bilirubine dönüşür. Bu konjüge bilirubin karaciğerden safraya geçer ve ince bağırsaktaki bakteriler tarafından parçalanarak sonunda dışkıyla atılır. Bilirubinin parçalanma ürünleri dışkıya karakteristik kahverengi renk vermektedir. Kanda bilirubin düzeyleri yükselirsesarılık daha fazla belirginleşmektedir. Normal olarak kandaki bilirubinin hemen hemen tümü serbest bilirubindir
Nasıl kullanılır?
Bilirubin düzeyleri yükseldiğinde sarılık denilen durum oluşmakta ve nedeni belirlemek için ileri testlere gerek duyulmaktadır. Yüksek bilirubin düzeyleri, çok fazla bilirubinin üretildiği (genellikle artmış hemolize bağlı olarak) veya karaciğerin safra yollarında tıkanıklık, siroz, akut hepatit gibi karaciğer hastalıkları veya bilirubin metabolizmasındaki kalıtsal sorunlar nedeniyle karaciğerin bilirubini ortamdan zamanında ve yeterince uzaklaştırma kapasitesinin olmadığı durumlarda görülür.
Yenidoğanlarda sıklıkla 1-3 günlükken yüksek bilirubin düzeylerine rastlanır. Buna bazen yenidoğanın fizyolojik sarılığı denir. Yaşamın ilk 24 saati içinde miadında doğanların % 50’ye varan bölümünde ve miadından önce doğmuş bebeklerin daha büyük bir yüzdesinde yüksek bilirubin düzeylerine rastlanabilmektedir. Doğumdan sonra yenidoğanlar doğumla birlikte gelen fazla kırmızı kan hücrelerini (RBC-eritrositleri) yıkmaya başlar. Yenidoğanın karaciğeri tam olarak olgunlaşmamış olduğundan fazla bilirubini metabolize edemez ve bu durum bebeğin kan ve diğer vücut dokularında bilirubin düzeylerinin yükselmesine neden olur. Bu durum genellikle birkaç gün içinde geçer. Diğer durumlarda bebekle annesi arasındaki kan uyuşmazlığı nedeni ile yenidoğanın kırmızı kan hücreleri parçalanabilir. Buna yenidoğanın hemolitik hastalığı denilir.
Erişkinlerde ve büyük çocuklarda siroz, hepatit gibi karaciğer hastalıkları veya safra taşları tanısı koymak veya bu hastalıkların seyrini takip için bilirubin düzeyleri ölçülmektedir. Orak hücre anemisi veya hemolitik aneminin diğer nedenlerinde de eritrositlerin parçalandığı ve böylece bilirubin düzeylerinin yükseldiği hastalık atakları saptanabilir.
Ne zaman istenir?
Doktor, anormal karaciğer fonksiyonu belirtileri gösteren hastada genellikle diğer laboratuvar testleriyle (alkalen fosfataz,aspartat aminotransferaz, alanin aminotransferaz) birlikte bilirubin testi de istemektedir. Hastadan aşağıdaki durumlarda bilirubin düzeyinin tayini istenebilir:
- Sarılık belirtileri gösterdiğinde
- Aşırı miktarlarda alkol kullanım öyküsü varsa
- İlaç toksisitesinden kuşkulanılıyorsa
- Hepatit virüslerinemaruz kalınmışsa
Görülebilen diğer belirtiler:
- Koyu sarı renkli idrar
- Bulantı /kusma
- Karın ağrısı ve/veya şişkinliği
- Sıklıkla kronik karaciğer hastalığına eşlik eden genel bitkinlik ve yorgunluk hali
Sarılığı olan yenidoğanlarda, bilirubin düzeyi tayininin standart tıbbi araştırma yöntemi olduğu düşünülür.
Test sonucu ne anlama gelir?
Yenidoğanlar: Aşırı miktarlarda bilirubin, bebeklerde gelişmekte olan beyin hücrelerini hasara uğratmakta (kernikterus) ve zeka geriliğine, öğrenme ve gelişme kusurlarına, işitme kaybına veya göz hareketlerinde sorunlara neden olabilmektedir. Yenidoğanlarda bilirubinin çok fazla yükselmemesi önemlidir. Bilirubin düzeyi kritik eşikten yüksekse bu düzeyleri düşürmek için özel tedavilere başlanır. Aşırı yüksek bilirubin düzeyi anne ile bebeği arasındaki kan grubu uyuşmazlığına bağlı olarak kırmızı kan hücrelerinin hızla parçalanması sonucu da olabilir (örn: anne Rh negatiftir ve Rh-pozitif kana karşı antikorlara sahiptir; baba Rh pozitiftir. Fetüs bu kalıtsal karakteristik özelliği babasından almıştır. Annenin antikoru plasentayı geçer ve fetüsün Rh pozitif kırmızı kan hücrelerini hemolize ederek bilirubin düzeylerini aşırı derecede yükseltip sarılık, anemi ve belki de kernikterusa neden olur)
Erişkinler ve çocuklar: Karaciğer hasarı/hastalığını tanımlamak veya sarılığın seyrini takip için bilirubin düzeylerinden yararlanılabilir. Yüksek miktarlarda total veya serbest bilirubinin nedeni hemolitik anemi, orak hücreli anemi veya pernisiyöz anemiler veya bir transfüzyon reaksiyonu olabilir. Bağlı bilirubin (direkt (konjüge) bilirubin) yükselmişse karaciğer veya safra kanallarında tıkanıklık, hepatit, karaciğer travması, siroz, bir ilaç reaksiyonu veya uzun süreli aşırı alkol tüketimi mevcut olabilir.
Bilirubin metabolizmasının bozulmasına neden olan kalıtsal hastalıklar da (Gilbert, Rotor, Dubin-Johnson, Crigler-Najjar sendromları) düzeylerin yükselmesine neden olabilmektedir.
Düşük bilirubin düzeyleri genellikle kaygılanma nedeni olmayıp takip edilmezler.